De nieuwe Egyptische grondwet is – kort gezegd – een gedrocht, waarin vooral de rechten van vrouwen, ‘niet-gelovigen’ (in de Islam ook wel: iedereen die niet Moslim, Christen of Joods is) en kinderen op het spel komen te staan. Moet niet al te moeilijk zijn voor de oppositie om dat waardeloze vod in een referendum van tafel geveegd te krijgen, zou je zo denken. En toch bleek de uitslag van de eerste stemronde van het referendum over de grondwet afgelopen weekend een overwinning voor de Moslimbroederschap te zijn: 56% stemde voor en 44% tegen. Cairo was een van de weinige plaatsen waar de meerderheid tegen de grondwet stemde, al was het dan met 57% een krappe meerderheid.
Ik had wel verwacht dat deze grondwet een referendum zou overleven, want de Moslimbroederschap heeft op het platteland nog steeds een trouwe achterban en weet met handig gebruik van de media ieder nadeel alsnog in hun voordeel te draaien.
Bubble
Maar toch begrijp ik niet waar die 43% aan Caireense ja-stemmers zich schuilhoudt. Ik kan ze namelijk nergens vinden. ‘Ja, dat ligt aan het type mensen waar jij mee omgaat’, wist een vriend, ‘allemaal liberale, activistische Egyptenaren met een universitaire opleiding’. Ik zit een ‘bubble’, een veel te kleine maatschappelijke omgeving die het mij onmogelijk maakt om de mening van de gehele maatschappij te doorgronden.
Nou, daar heeft die vriend op zich best gelijk in. In ben de eerste om toe te geven dat het minder gezellig is om in een cafe te zitten met iemand die niet drinkt, en ronduit vervelend om koffie te drinken met iemand die geen kans onbenut laat om te proberen je tot zijn geloof te bekeren. Dus ja, wat dat betreft zit ik zeker in een ‘bubble’. Een linkse, niet al te gelovige, hoog-opgeleide, goed verdienende ‘bubble’.
Net zoals zo’n beetje iedere andere buitenlandse journalist hier. Als hoog-opgeleide Westerling heb je simpelweg weinig raakvlakken met een diepgelovige laag-opgeleide Egyptenaar. Dan ben je vrij snel uitgeluld bij je kopje thee.
Shoarmaboeren
Maar ik vind dat de ‘bubble’-theorie dit keer niet op gaat. Ik heb het onder meer aan lokale bakkers, falafelverkopers, shoarmaboeren, buren, de medewerkers van de mini-supermarkt om de hoek, mijn ‘doorman’, de beveiligers in het vorige gebouw waar ik woonde, vuilnisophalers, de directrice van een middelbare school, artsen en een aantal lokale journalisten gevraagd. Allemaal zeiden ze ‘nee’ te gaan stemmen.
Het bereik gaat van mensen die nog net de basisschool hebben afgemaakt tot mensen die met hun doctoraal bezig zijn. Van mensen die in villa’s wonen tot mensen die iedere piaster twee keer om moeten draaien. Van mensen die voorheen nog overtuigd Moslimbroederschap stemden tot christenen en zelfs atheisten. Van vrouwen in niqaab tot vrouwen zonder hoofddoek en van mannen met vrouwen in niqaab tot mannen met dochters zonder hoofddoek. Driewerf ‘nee’. Ok, een persoon vertelde me dat het hem ‘geen hol interesseert’. Maar zelfs dat is nog steeds geen ja. Nogmaals, waar komt die 43% aan ja-stemmers dan vandaan?
Massale fraude
Het antwoord vind ik in de – overwegend liberale, jawel – Egyptische media en op mijn sociale media netwerken. Mijn Facebook- en Twitterfeeds slibben in de loop van de dag zo ongeveer dicht met meldingen van stembusfraude. Overleden mensen die toch op stemlijsten staan, mensen die bij stembureaus aankomen en er dan vervolgens achterkomen dat hun naam al is doorgestreept omdat ze al gestemd zouden hebben, stemlijsten met duizenden mensen erop die ‘verdwijnen’, rechters die stemlokalen om vage redenen urenlang dichtgooien, rechters die stemlokalen uren te vroeg sluiten of uren te laat openen, Moslimbroeders die buiten het stemlokaal mensen om staan te kopen en salafisten die analfabeten heel ‘behulpzaam’ net buiten het stemlokaal uitleggen welke kleur rondje ze aan moeten kruisen.
Een vriend vertelt me dat toen hij de toeziend rechter in zijn stemlokaal om legitimatie vroeg, bleek dat diens papieren niet door de autoriteiten gestempeld waren en de rechter daarmee helemaal niet bevoegd was om het stemproces te overzien.
Aangifte
Er lijkt dus op grote schaal gefraudeerd te zijn door het ‘ja’-kamp. ‘Wat gaan jullie daar aan doen dan?’ vraag ik aan een stel vrienden, zonder uitzondering allemaal perfect ‘bubble’-materiaal. Ahmed komt met een slap verhaal over aangifte doen van alle afzonderlijke gevallen van fraude en Mariam begint over ‘het mobiliseren van de media’. Na even doorvragen zien ze zelf ook wel in dat dat allemaal weinig uit zal halen.
En zo blijkt er in het ‘nieuwe’ Egypte wat dat betreft bitter weinig veranderd: wie de macht heeft, bestendigt die door met uitslagen te rommelen. De Moslimbroederschap maakt het dan wat minder bont dan Mubarak, die altijd een absolute opkomst van 100% voor zichzelf wist te regelen, stembusfraude hoort nog altijd niet thuis in een democratie.
De komende tijd schrijft journalist en fotografe Ester Meerman vanuit Egypte voor DeJaap. Over het laatste nieuws en haar belevenissen en werk in Caïro. Zij blogt al in het Engels op Stories from Cairo. Volg haar op Twitter: @estermeerman.
